Veilig werken voor de tuinprofessional

Belangrijkste risico’s

Werken in het groen brengt specifieke gevaren met zich mee, zoals:

• Ongevallen met machines en gereedschap: snoeischaren, motormaaiers, kettingzagen, heggenscharen en grondfrezen zijn krachtig, maar kunnen bij verkeerd gebruik ernstig letsel veroorzaken.
• Val- en struikelgevaar: oneffen terrein, nat gras, losse stoeptegels of boomstronken verhogen het risico op uitglijden, verstappen of vallen, vooral met zware materialen in de hand.
• Lichamelijke belasting: herhaald tillen van zware materialen, werken in gebogen houding of op de knieën, langdurig werken met trillend gereedschap (ARBO: hand-arm vibratiesyndroom).
• Klimaat- en weersinvloeden: werken onder de brandende zon of in weer en wind verhoogt het risico op oververhitting, uitdroging, zonnebrand, onderkoeling, verkoudheid, longaandoeningen (or erger), enz.
• Gevaarlijk stoffen en planten: contact met bestrijdingsmiddelen, brandharen van rupsen, stekende insecten, allergene planten (zoals berenklauw of taxus) of zelfs ziekteverwekkers zoals de teken (ziekte van Lyme).
• Geluidsoverlast: elektrisch gereedschap en machines kunnen schadelijke geluidsniveaus bereiken.
• Sociaalpsychische risico’s: alleen werken, werken op afgelegen plekken of in conflictsituaties met buurtbewoners kunnen belastend zijn voor de medewerker(s).

Praktische maatregelen

• Bescherming begint bij jezelf: draag de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s): altijd handschoenen, veiligheidsschoenen met stalen neus, gehoorbescherming, een veiligheidsbril, en bij motoraangedreven machines: helm met gelaatsscherm.
• Draag de juiste kleding: kleding beschermt tegen snijwonden, insectenbeten, UV-straling en irriterende planten. Denk aan lange (werk)broeken, stevige werkjas en reflecterende details bij werkzaamheden langs de weg.
• Machines en ander gereedschap: controleer dagelijks je machines en gereedschap op slijtage, beschadiging én werking van de veiligheidsvoorzieningen. Zorg voor goed en schoon gereedschap. Bot gereedschap bijvoorbeeld nodigt uit tot een gevaarlijke krachtinspanning. Lees en volg ook altijd de bedieningsinstructies, zeker bij nieuw of gehuurd materiaal.
• Geef zelf het goede voorbeeld: spreek collega’s aan op onjuist of riskant gebruik van machines.
• Fysieke belasting beperken: til altijd ergonomisch: recht uit de rug, met gebogen knieën. Vraag hulp bij zware of onhandige lasten. Gebruik tilhulpmiddelen zoals kruiwagens, steekwagens of hijsmiddelen waar het kan. Varieer je werkhouding en neem korte pauzes: Hiermee verklein je het risico op overbelasting en blessures.
• Werken met gevaarlijke stoffen: lees de veiligheidsinstructies van bestrijdingsmiddelen of kunstmest, en gebruik alleen wat strikt noodzakelijk is. Gebruik handschoenen en beschermende kleding bij contact met chemische producten of bij het snoeien van allergene planten.
• Zorg voor een goede hygiëne: was handen na gebruik van middelen en vóór eten/drinken.
• Weersinvloeden trotseren: drink voldoende water, zeker op warme dagen. Bescherm jezelf tegen de zon en draag een pet, zonnebril en gebruik zonnebrandcrème. Werk bij voorkeur in de schaduw of spreid werkzaamheden tijdens hete periodes. Kleed je warm en weerbestendig bij kou en regen.
• Voorkom aanrijdingen en letsel: zorg voor zichtbaarheid. Werk je langs de weg of op onverlichte plekken, draag dan reflecterende kleding.
• Minimaal met zijn tweeën: zeker bij risicovolle klussen zoals snoeien op hoogte, werken met motorkettingzaag of werken in de buurt van verkeer.
• Ken de EHBO-basis: weet wat te doen bij snijwonden, verstuikingen, insectensteken of contact met toxische planten.

Organisatie, opleiding en communicatie

• Heldere instructie vóór iedere klus: bespreek samen met de medewerkers alle mogelijke risico’s van de opdracht, creëer een goede werkvolgorde en verdeel duidelijk de taken.
• Blijf leren: laat alle medewerkers de (verplichte) veiligheidsopleidingen zoals VCA, motorkettingzaag-certificering en EHBO.
• Rapporteer ook ‘bijna’-ongelukken: bespreek risicovolle situaties met alle werknemers, zodat anderen ervan kunnen leren. Geef of krijg feedback bij onveilige situaties of ongeschikt materieel. Stimuleer daarom een open, aanspreekbare veiligheidscultuur binnen het team.

Aandachtspunten voor openbaar groen

• Let op onveilige situaties door derden: fietspaden, loslopende honden, spelende kinderen of vandalisme kunnen ineens nieuwe risico’s veroorzaken.
• Werk met duidelijke afzettingen bij gevaarlijke werkzaamheden (zoals snoei op hoogte of chemisch onkruidbeheer).
• Zorg altijd dat hulpdiensten snel toegang hebben tot de werklocatie.

Bouwplaatsbeveiliging

Een veilige werkplek begint bij een goed beveiligde bouw- of werkplaats. Voor tuinprofessionals die werken op diverse locaties, zoals particuliere tuinen, grotere groenprojecten of openbare groengebieden, is het essentieel dat het werkterrein beveiligd is om risico’s door onbevoegden, diefstal en vernieling te voorkomen én zo de veiligheid van medewerkers te waarborgen. Waarom is bouwplaatsbeveiliging nu zo belangrijk?

1. Voorkomen van ongewenste toegang: onbevoegden op de werkplek kunnen ongevallen veroorzaken, materiaal stelen of schade toebrengen.
2. Veiligheid van werknemers: met gecontroleerde toegang en duidelijk gemarkeerde zones verklein je het risico op onverwachte ontmoetingen of onveilige situaties.
3. Bescherming van materiaal en apparatuur: duurzaam materieel en gereedschap zijn kostbaar en aantrekkelijk voor dieven, zeker als ze onbeheerd achterblijven.

Praktische maatregelen op de werf

1. Omheining en afscherming: plaats een stevig hekwerk rondom het werkterrein. Kies afhankelijk van de locatie voor tijdelijke bouwhekken, staaldraadhekken. Indien er natuurlijke barrières zijn (zoals hagen), is dat een pluspunt. Zorg dat hekkens hoog genoeg zijn (2 meter hoog is een goede indicatie) en moeilijk te beklimmen of te passeren. Maak gebruik van afsluitbare poorten, bij voorkeur met een slot dat alleen door bevoegd personeel geopend kan worden.
2. Toegangscontrole: beperk het aantal toegangen tot het werkterrein en houd deze tijdens werktijden in de gaten. Registreer wie het terrein betreedt en verlaat via een aanwezig logboek of digitaal systeem. Gebruik eventueel pasjes of codes voor toegang bij grotere of langdurige projecten.
3. Camerabeveiliging: hang beveiligingscamera’s op strategische plekken, bijvoorbeeld bij ingangen, opslagplaatsen en plekken waar materieel staat. Zorg dat camera’s goed zichtbaar zijn als afschrikmiddel, maar ook op plekken waar ze moeilijk beschadigd kunnen worden. Hou wel rekening met privacyregels: film alleen het werkterrein en voorkom beeldmateriaal van openbare ruimtes.
4. Verlichting: plaats voldoende verlichting rondom het werkterrein, vooral bij ingangen, opslag en donkere hoeken. Bewegingssensoren kunnen in het donker indringers detecteren en onverwachte bezoekers afschrikken.
5. Materiaalbeheer: berg gereedschap en machines ’s avonds altijd veilig op in afsluitbare containers of gebouwen. Zorg bij elke dure machine voor een track & trace-systeem (zie kaderstuk). Zorg dat accu’s en brandstof veilig en afgesloten worden bewaard.
6. Sociaal toezicht en communicatie: stimuleer dat medewerkers en omwonenden verdachte situaties direct melden. Informeer buren en omwonenden over de duur van het project en geef een contactpunt om eventuele problemen te signaleren. Omdat veel tuinprojecten in woonwijken of parken plaatsvinden, is het belangrijk extra rekening te houden met omwonenden en passanten. Houd het terrein altijd overzichtelijk en voorkom losse materialen die kunnen worden meegenomen of waarvoor kinderen in de verleiding kunnen komen. Plaats waarschuwingsborden met informatie over de werkzaamheden en veiligheidsinstructies, zodat bezoekers of passanten goed geïnformeerd zijn.

Meer informatie

Voor veiligheidsmaatregelen op bouwplaatsen en werkterreinen geldt in België de regelgeving van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (FOD WASO). Ook in België zijn er normen voor materieel, persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s), veilige werkmethodes en preventie van ongevallen zoals in de Europese Arbo-richtlijnen.

Specifiek voor bouwplaatsbeveiliging zijn er in België bijvoorbeeld:

• Richtlijnen rond het afzetten van de werf, veiligheidsborden en toegangscontrole conform het Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming (ARAB).
• De verplichting om risicoanalyses uit te voeren (RISICOANALYSE) en een veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan) op te stellen bij complexe of grotere projecten.
• Privacywetgeving rond cameratoezicht is in België geregeld via de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG/GDPR) en specifieke nationale aanvullingen.
• De Veiligheids- en welzijnswetgeving is altijd van toepassing, met verplichtingen voor werkgevers om risico’s te beoordelen en preventiemaatregelen te nemen.
• Er zijn aanbevelingen voor het veilig omgaan met pesticiden en biologische middelen, conform de Belgische richtlijnen en certificeringen (zoals de ‘fytolicentie’).
• Hou altijd rekening met de actuele Belgische wet- en regelgeving, en overleg bij twijfel met Belgische arbeidsinspectie of sectorale begeleidingsdiensten.

Track & trace

Machines kunnen worden uitgerust met een track & trace-systeem. Dit wordt ook in de groensector steeds vaker toegepast om materieel beter te beveiligen en beheer te verbeteren. Track & trace maakt gebruik van GPS, mobiele netwerken en soms aanvullende sensoren om de locatie, beweging en status van een machine in ‘realtime’ te volgen. Dit systeem stuurt gegevens door naar een centraal platform waarop alles kan worden gemonitord. De voordelen van track & trace op machines:

• Beveiliging tegen diefstal: bij ongeoorloofde verplaatsing krijg je direct een melding en kun je snel actie ondernemen.
• Optimalisatie beheer: inzicht in waar machines zich bevinden, wanneer ze worden gebruikt en door wie.
• Onderhoudsmanagement: sommige systemen koppelen locatie aan gebruiksuren, zodat je preventief onderhoud kunt plannen.
• Veiligheid: je kunt zien of machines buiten werktijden draaien of op onveilige tijden bewegen.
• Efficiënte inzet: navigeer naar de dichtstbijzijnde machines, plan materiaaltransport beter en verbeter logistiek op de bouwplaats of in het groen.